W latach 1920–1936 funkcjonowały one przy obecnej ulicy Pułaskiego, a od 1936 roku do wybuchu wojny w 1939 roku – jako punkty Biblioteki Policyjnej na narożniku dzisiejszych ulic Michała Kajki i Jasnej. W 1939 roku, w wyniku działań okupanta hitlerowskiego, punkty te zostały zlikwidowane. Głośnym wydarzeniem tamtych dni było spalenie księgozbiorów kolskich bibliotek przez hitlerowców — miało to miejsce pomiędzy Kolską Farą a Klasztorem OO. Bernardynów, na początku niemieckiej okupacji.
Pomimo tych dramatycznych okoliczności udało się ocalić znaczną część zbiorów, z których wiele to dziś tzw. „Białe Kruki” — wyjątkowo cenne pozycje, będące obecnie w posiadaniu Kolskiej Biblioteki.
Gdy II wojna światowa jeszcze trwała, ale Koło było już wolne od okupanta, mieszkańcy – podobnie jak inni Polacy po pięciu latach terroru – odczuwali ogromną potrzebę kontaktu z rodzimą literaturą. Należy pamiętać, że jeszcze niedawno za jej posiadanie można było trafić do obozu koncentracyjnego.
1 kwietnia 1945 roku, dzięki zaangażowaniu pasjonatów i decyzji władz powiatowych, rozpoczęła działalność na terenie Koła Biblioteka Publiczna. Mieściła się wówczas w budynku późniejszego Narodowego Banku Polskiego, a obecnej siedziby Straży Miejskiej przy Starym Rynku. Nosiła nazwę Biblioteki Powiatowej, a równocześnie miała status Biblioteki Miejskiej.
Jej głównym organizatorem i kierownikiem w latach 1945–1956 był Ignacy Wasilewski — nauczyciel, społecznik i propagator czytelnictwa, żyjący w latach 1878–1958. Ważną postacią tworzącego się wówczas kolskiego bibliotekarstwa była również Stefania Peda-Lewandowska (ur. w 1905 r.). Oboje pracowali niemal wyłącznie społecznie, otrzymując jedynie okresowe zapomogi oraz talony żywnościowe.
W 1946 roku bibliotekę przeniesiono do dwupokojowego lokalu przy ul. Mickiewicza. Z kolei od 1 kwietnia 1956 roku, na wiele lat, jej siedzibą stała się dawna Pastorówka przy Kościele Ewangelickim, przy ul. Sienkiewicza 5 — jako Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Kole.
Serdecznie dziękuję panu Konradowi Kołodziejskiemu z Kolskiej Biblioteki za pomoc w przygotowaniu tego felietonu.
Foto: Pierwszy kierownik biblioteki — Ignacy Wasilewski oraz Stefania Peda-Lewandowska, lata 50. XX w.
Zakładki do książek:
– barwna: lata 1945–1948
– biała: lata 1978–1990
05 czerwca 2025 r. (czwartek) o godz. 13.00 w Miejskim Domu Kultury w Kole, Miejska i Powiatowa biblioteka Publiczna obchodzić będzie swoje 80-lecie, na co zaprasza mieszkańców Koła. Wstęp wolny.
Foto i opracowanie tekstu: Ryszard Borysiewicz
